Bên cạnh các phương pháp vật lý (nhiệt, bức xạ, và lọc), phương pháp hóa học với việc sử dụng các hóa chất diệt khuẩn ngày càng được sử dụng nhiều do đặc điểm hiệu quả, nhanh, và tiết kiệm chi phí [1]. Tuy nhiên, phương pháp này tiềm ẩn nguy cơ gây mất an toàn cho sức khỏe người tiêu dùng nếu không kiểm soát được hóa chất và liều lượng sử dụng.
Các hợp chất amoni bậc bốn (QAC) là các chất hoạt động bề mặt có chứa nguyên tử cation bậc bốn, được thay thế bằng các chuỗi alkyl có độ dài khác nhau. Các chất này thường được sử dụng làm chất diệt khuẩn, thuốc trừ sâu, chất khử trùng và phụ gia cho các ứng dụng kỹ thuật khác [2-4]. Trong số đó, benzalkonium chlorides (BAC) và didecyldimethylammonium chloride (DDAC) được ứng dụng và thương mại hóa nhiều hơn cả (Hình 1 và 2).
DDAC đã từng được EU phê duyệt như một sản phẩm bảo vệ thực vật (dùng cho cây cảnh), còn BAC thì chưa bao giờ được chấp thuận là hoạt chất trong các sản phẩm bảo vệ thực vật. Tuy nhiên, cả BAC và DDAC đều có đặc tính thuốc trừ sâu, thường được phối trộn trong các sản phẩm xử lý các loại cây trồng liên quan đến lương thực trên đồng ruộng ở EU. Một số sản phẩm bị pha tạp này thậm chí còn được bán trên thị trường là phù hợp cho nông nghiệp hữu cơ (ví dụ: các sản phẩm dựa trên chiết xuất hạt bưởi có chứa> 20% BAC) mà không công bố các QAC [3].
Ngành công nghiệp sữa cũng thường sử dụng DDAC và BAC trong công đoạn chăn nuôi bò sữa và chế biến. Chúng được dùng để khử khuẩn thiết bị vắt sữa, bể chứa và máy làm kem. Với các hộ chăn nuôi bò sữa, nhằm ngăn ngừa tình trạng viêm vú bò và hạn chế vi sinh trong sữa tươi, các chất này thường được sử dụng trên quan điểm vệ sinh và kinh tế.
Hiện nay, tại Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới chưa có qui định về mức giới hạn tối đa cho phép của BAC và DDAC trong thực phẩm. Tuy nhiên, tại châu Âu, vì không có MRL cụ thể nào được thiết lập trong Quy định của Ủy ban (EC) 396/2005 nên MRL mặc định của cả hai chất sẽ là 0,01 mg/kg. Do đó, các doanh nghiệp khi xuất khẩu sang thị trường này, cần tăng cường kiểm tra dư lượng của nhóm QAC, đặc biệt là BAC và DDAC, nhằm hạn chế nguy cơ bị cảnh báo trên hệ thống cảnh báo an toàn thực phẩm chung của Châu Âu (RASFF), sẽ dẫn đến việc khó xuất khẩu vào thị trường EU sau này. Các phân tích gần đây được thực hiện bởi các doanh nghiệp thực phẩm và cơ quan quản lý ở Đức đã phát hiện dư lượng bất ngờ của BAC và DDAC cao hơn MRL theo luật định là 0,01 mg/kg [4].
Có nhiều phương pháp để phân tích nhóm QAC trong thực phẩm như: Elisa, sắc ký lỏng, sắc ký ion, và sắc ký lỏng ghép khối phổ (LC-MS/MS), trong đó LC-MS/MS ngày càng được sử dụng nhiều do độ nhạy và chính xác cao. Hiện nay, Trung Tâm Dịch Vụ Phân Tích Thí Nghiệm TP.HCM (CASE) đã phát triển phương pháp phân tích đồng thời cả hai chất BAC và DDAC trong thực phẩm bằng kỹ thuật LC-MS/MS với giới hạn định lượng là 0,005 mg/kg, hoàn toàn đáp ứng được qui định nghiêm ngặt của Châu Âu, cũng như của các quốc gia khác. Ngoài ra, chúng tôi cũng sẵn sàng tư vấn và đồng hành cùng các doanh nghiệp, nhằm đem các sản phẩm thực phẩm xanh, an toàn, và chất lượng đến cho người tiêu dùng trong cả nước và thế giới.
Tài liệu tham khảo
1.
McDonnell, G., Sterilization and Disinfection, in Encyclopedia of Microbiology (Third Edition), M. Schaechter, Editor. 2009, Academic Press: Oxford. p. 529-548.2.
Walsh, S.E., et al., Activity and mechanisms of action of selected biocidal agents on Gram‐positive and‐negative bacteria. Journal of applied microbiology, 2003. 94(2): p. 240-247.3.
EURL-SRM: Analysis of Quaternary Ammonium Compounds (QACs) in Fruits and Vegetables using QuEChERS and LC-MS/MS (Verion 5 - 24/03/2016).4.
Hepperle, J., et al., Determination of quaternary ammonium com-pound residues in fruits and vegetables by QuEChERS following LC-MS/MS analysis. Aspects of food control and animal health, 2013. 01.